Op de site van De Raaskalderij staan geen auteurs vermeld, sinds kort toont De Rechtzetting wél een auteursnaam. In een parallel leven is de ene de schrijver van satire en de andere coach van Iedereen Beroemd. Op hun identiteitskaarten staat er Tim Van der Mensbrugghe en Stijn Van der Stockt. De eerste is journalist bij De Morgen en zit achter De Rechtzetting. Van der Stockt maakt De Raaskalderij en noemt zichzelf beroepsonnozelaar. Met hun satire maakten ze al fake news voor het woord bestond.
Raaskallen met De Rechtzetting
Jullie brengen nonsensnieuws, maar wordt de satire altijd herkend?
Van der Mensbrugghe: “We kregen al reacties van lezers die een seconde te weinig hadden nagedacht en kwaad werden door onze artikels. Je herkent hun posts aan de vele hoofdletters en uitroeptekens.”
Van der Stockt: “Vergeet de occasionele dt-fout niet.”
Van der Mensbrugghe: “Joke Schauvliege verlaagt het aantal beats per minuut, dus drummers moeten traag spelen: dat is het meestgelezen stuk op De Rechtzetting. In een mum van tijd stonden er meer dan tweehonderd boze reacties onder het artikel. Soms zat er een slimme drummer tussen, die zijn secundair onderwijs had afgewerkt.”
Van der Stockt: “Een zeldzaamheid, geloof me. Het artikel waar bij ons het meest op werd gereageerd, ging ook over muziek. Sabam zou geen auteursrechten meer betalen aan dubstepartiesten, omdat dubstep niet als muziek beschouwd kan worden. Dubstepfans begonnen te discussiëren over wat dan wel échte dubstep was.”
Van der Mensbrugghe: “Maar wij schrijven niet om mensen iets wijs te maken. Wij schrijven geen post-truth-toestanden. Het is gewoon grappig om die heel oprechte woede te zien bij iets dat totaal van de pot gerukt is.”
Van der Stockt: “Ik vind dat wél een beetje de bedoeling. Wij ‘slimmeriken’ onder elkaar vatten de ironie van die alternatieve wereld en als er dan iemand intrapt, is het spel geslaagd.”
Van der Mensbrugghe: “Ik vind dat te gemakkelijk. Soms is het zodanig simpel om mensen iets wijs te maken, dat het niet meer tof is. Ik wil mensen meenemen in iets absurds. Je hebt satirische websites waar de grappen zodanig saai zijn dat het écht fake news wordt. Onze lat ligt hoger, op vlak van humor en actualiteit.”
Mensen hebben sowieso veel vertrouwen in het geschreven woord. Schrijf in een stuk: ‘Experts zeggen dat…’ en ze geloven het meteenTim Van der Mensbrugghe
Is het moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden?
Van der Stockt: “Moeilijker dan vroeger. Mensen zien onze artikels op Facebook verschijnen. Ze checken de bron niet, begrijpen het niet en reageren. Op sociale media zie je niet de context waarin een bericht oorspronkelijk geplaatst werd.”
Van der Mensbrugghe: “Als kranten geen kwaliteit bieden, komt daar commentaar op. Websites die onzin verkopen,
moeten zich daar niet veel van aantrekken. Mensen hebben sowieso veel vertrouwen in het geschreven woord. Schrijf in een stuk: ‘Experts zeggen dat…’ en ze geloven het meteen.”
Van der Stockt: “Mensen zijn nog even naïef als vroeger. Alleen bereikt het nieuws hen nu niet meer uitsluitend via de redactionele filter van professionele journalistiek.”
Mediawijsheid op sociale media
Onderdrukken de sociale media de ‘echte’ journalistiek?
Van der Stockt: “Nee.”
Van der Mensbrugghe: “Dat denk ik niet. Dankzij échte feiten en goedonderbouwde artikels blijft de journalistiek sterk.”
Maar mensen zijn niet mediawijs genoeg om op sociale media het verschil tussen feiten en fictie te zien?
Van der Stockt: “Absoluut. Ik vind dat een van de belangrijkste vaardigheden die in de lessen begrijpend lezen gegeven moet worden. Het is gevaarlijk als je geen basisinzicht hebt in hoe bronnen in elkaar zitten.”
Van der Mensbrugghe: “Ik betwijfel of dat een taak is van het onderwijs. Vooral de niet-digital natives, de veertigplussers, trappen overal in. Meer dan jongeren.”
Van der Stockt: “Ik heb net de indruk dat jongeren veel dingen voor waar aannemen. Misschien snappen de digital natives beter de ironie. Toch zo ’n beetje de basishouding van de hipster, nee?”
Van der Mensbrugghe: “Ik denk dat veertigplussers in een omgeving gedropt zijn waar ze geen voeling mee hebben. Ze benaderen die omgeving net zoals ze een klassieke krant benaderen. De digital natives denken eerder dat alles bullshit en fake is.”
Hoe maken we mensen slimmer om hen fake news van echt nieuws te leren onderscheiden?
Van der Mensbrugghe: “Strafkampen.”
Van der Stockt: “Geen idee, ik ben geen pedagoog.”
Van der Mensbrugghe: “De beste manier om in de realiteit te blijven leven, en niet in de bubbel van sociale media, is om buiten te komen, te praten met mensen en te horen hoe andere mensen denken en leven. Een discussie op Facebook is enkel beschaafd als je discussieert met gelijkgezinden, anders komt er vaak gescheld aan te pas. In het echte leven is de manier van discussiëren anders en is er meer empathie. Het is zinloos om anderen op sociale media te overtuigen van hun ongelijk.”
Strategie van fake news
Zagen jullie die golf van fake news aankomen?
Van der Stockt: “Niet bewust.”
Van der Mensbrugghe: “Maar écht fake news hebben we niet in Vlaanderen, denk ik.”
Van der Stockt: “Pallieterke?”
Van der Mensbrugghe: “Maar die geloven dat hun nieuws echt is.”
Van der Stockt: “Mogen we dan maar spreken over fake news als de schrijvers zelf weten dat het niet klopt, maar het doen voor clicks en een inkomen? Is het zo cynisch?”
Van der Mensbrugghe: “Tuurlijk. Pallieterke framet een bepaalde waarheid. Op die manier ontstaat een nieuwe waarheid, die het weekblad dan probeert te verkopen. Maar Vlaanderen is een kleine markt voor websites, waardoor een op fake nieuws gestoeld project, niet leefbaar is. We blijven daar voorlopig van gespaard.”
Je bedoelt dat achter fake news altijd een strategie zit?
Van der Stockt: “Er zit toch vaak een politieke agenda achter.”
Van der Mensbrugghe: “De hoofdredactie moet daar een rol in spelen, vind ik. Het spel begint wanneer politici off the record een verhaaltje aan journalisten vertellen. Partijen sms’en naar journalisten terwijl ze aan de onderhandelingstafel zitten. Zo ontstaan er waarheden die nog geen waarheden zijn. De politici construeren nog tijdens het proces een bepaalde waarheid die hen beter uitkomt. Er ontstaat een soort distortion. Er verschijnt nieuws over iets dat nog geen nieuws is en daardoor verandert de uiteindelijke werkelijkheid en dus het finale nieuws. Eigenlijk moet je eerst tegen de politici zeggen: ‘Fuck off, kom eerst met een akkoord af en dan mag je in de krant.’”
Ik hoor soms dat onze satire geloofwaardiger is dan wat in de krant staat. Leuk, maar griezelig Tim Van der Mensbrugghe
Komt het nog goed, jongens?
Koningen van de satire © Florentien Duquet
Van der Stockt: “Ik denk niet dat fake news zijn hoogtepunt heeft bereikt. Het grote gevaar is dat mensen feiten gaan beschouwen als meningen.”
Van der Mensbrugghe: “Soms reageren mensen dat onze satire geloofwaardiger is dan wat je in kranten leest. Leuk, maar griezelig. Ons verzonnen nieuws sluit bijna beter aan bij wat mensen voelen en denken dan het echte nieuws.”
Van der Stockt: “De cirkel is nu rond, onlangs kregen we het verwijt fake news te zijn. Dat was iemand die doorhad wat we aan het doen waren, maar vond dat er een te grote agenda achter zat. De satire was zogezegd fake.”
Van der Mensbrugghe: “Als iets viraal gegaan is …”
Van der Stockt: “… bereik je meer dommeriken.”
Van der Mensbrugghe: “Dan groeit het aantal likes en bereik je veel meer mensen die nog nooit van jouw website hebben gehoord. Ze schatten onze satire niet goed in en reageren soms heel raar. In het begin kregen we het verwijt dat we niet duidelijk melden dat we satire schrijven.”
Van der Stockt: “Dat is zoals je eigen mop uitleggen.”
Van der Mensbrugghe: “Je wil de lezer wel meepakken in je alternatieve werkelijkheid. Maar hoe fake news nu gaat evolueren…”
Van der Stockt: “Daarvoor moet je bij het Orakel van Merksem zijn, die weet dat. Want dat is een orakel. Oei. Nu heb ik mijn mop uitgelegd.”
Lees verder in Scoop
Dit artikel komt uit in de nieuwe Scoop, het magazine van de Bachelor Journalistiek.De auteur
