Wie nadenkt over de toekomst van de journalistiek, kan niet om de bedreiging van het internet voor de traditionele nieuwsmedia heen. Maar voetstoots aannemen dat de krant zou verdwijnen, is toch wat te simpel, zo blijkt. Vandaag de dag heeft een journalist er ook tal van mogelijkheden bij gekregen om zich van de concurrentie te onderscheiden. Een poging tot blik op de toekomst.
In de Panoramareportage ‘Stop de persen’ van 5 september 2013 op Canvas zei Christian Van Thillo, topman van De Persgroep, nog dat het bedrijf zijn focus op papier nooit zou loslaten. In diezelfde reportage sprak de Amerikaanse media-analist Jeff John Roberts duidelijke taal: “Europa ziet het niet onder ogen. Er zijn goeie kranten die ik graag lees, maar het verontrust me dat mensen geloven in het voortbestaan van de gedrukte krant. Die technologie is achterhaald. De krant verdwijnt, dat moeten de mensen aanvaarden.” Lang niet iedereen is het daarmee eens. In gesprekken met mensen in de journalistieke wereld klinkt meer optimisme dan pessimisme door.
“De journalistiek kent omwille van de nieuwe mogelijkheden een enorme bloeiperiode”, zegt Ides Debruyne (47), managing director van Journalismfund.eu en bestuurslid van de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ). “Het belang van de journalist wordt steeds duidelijker. De toekomst is in handen van de onafhankelijke en ondernemende journalist die op zoek gaat naar alternatieve vormen van financiering, om zo zijn eigen ding te kunnen doen. De papieren krant zal blijven bestaan, maar als weekblad. De trend van digitalisering zal zich voortzetten en we mogen in ons land niet achterblijven. Maar goed, onze media zijn traditioneel gezien nu eenmaal conservatief ingesteld.”
De papieren krant zal blijven bestaan
Ides Debruyne
Frank De Graeve (46) werd al twee keer uitgenodigd om op de Nacht van de Journalistiek uitleg te geven over de trends in de journalistiek. Hij is medewerker bij Quadrant Communications, een firma die bedrijven helpt met hun communicatie en pr. Daarvoor was hij journalist bij De Standaard en Computer Magazine. Ook hij gelooft nog in een toekomst voor de journalistiek.
“In tegenstelling tot wat zoal wordt verkondigd over de toekomst van de media, denk ik niet dat er de komende tien of twintig jaar verschrikkelijk veel zal veranderen”, zegt hij. “Journalisten zullen meer moeten inspelen op de commerciële noden van de mediabedrijven. Maar de krant heeft zeker nog een toekomst. Je mag de verkoopcijfers niet onderschatten. Er worden nog steeds erg veel kranten verkocht in ons land. Het is een product dat het nog steeds goed doet en mensen zullen hun behoefte aan nieuws niet plots verliezen.”
“Veranderingen in de media verlopen bovendien veel trager dan algemeen gedacht wordt. Het is een conservatieve sector. Journalisten zijn wantrouwig ten opzicht van nieuwe technologieën. Dat is logisch: een journalist handelt in functie van het algemeen belang en met een erg krappe deadline. Hij speelt vaak op veilig omdat een journalistieke fout nefast kan zijn voor het hele bedrijf waar hij voor werkt.”
Maar waar ligt dan de toekomst van de journalistiek, wat zijn de trends en wat moeten journalisten doen om hun eigen toekomst veilig te stellen?
Journalistiek zonder deadlines bestaat enkel in een ideale wereld
Frank De Graeve
Datajournalistiek
Allang geen nieuw begrip meer, maar incontournable is datajournalistiek: een gevolg van de digitalisering, een trend op zich. “Stem, beeld en tekst worden digitaal en jonge journalisten kunnen daar erg veel uithalen”, beweert Ides Debruyne. “De grote projecten van de laatste jaren komen niet van mainstreamjournalisten. Het zijn datajournalistieke projecten als WikiLeaks, Offshore Leaks en de hele affaire rond Edward Snowden. Het zijn grensoverschrijdende projecten die het werk zijn van non-profitorganisaties of media met een minder klassiek businessmodel.”
In een opiniestuk voor MO*-magazine van 18 oktober 2010 pleitte datajournalist en MO*-webredacteur Maarten Lambrechts voor een opleiding datajournalistiek. In andere landen, waaronder Nederland, wordt datajournalistiek al opgenomen in journalistieke opleidingen, of vormt het zelfs een aparte richting. “De jongste tijd worden heel veel databases en tools om die te gebruiken beschikbaar”, zegt Frank De Graeve. “In die databases zit vaak nieuws verscholen. Je kunt bijvoorbeeld fraudezaken blootleggen door die databases heel gericht te onderzoeken. Die vorm van journalistiek zien we nu nog niet heel vaak, maar zal in de toekomst wellicht steeds meer opkomen.”
Diepgravend
Het snelle dagelijkse nieuwsritme en deadlines maken het voor journalisten soms onmogelijk een onderwerp uit te spitten. Nochtans kunnen nieuwsaanbieders zich net met diepgravende onderzoeksjournalistiek van de concurrentie onderscheiden. Kost dat niet veel tijd en geld? Tijd sowieso, omdat onderzoeksjournalistiek niet in drie tellen gebeurt. Maar geld? Niet noodzakelijk, zo blijkt.
“Journalisten zullen meer dan vroeger door fundraising zelf tijd en ruimte moeten afdwingen”, zegt Ides Debruyne. “De druk op journalisten is groot en er is te weinig tijd voor onderzoeksjournalistiek. Via alternatieve financiering kunnen journalisten die tijd zelf creëren. Het Fonds Pascal Decroos probeert literaire journalistiek en onderzoeksjournalistiek te ondersteunen, omdat die vormen van kwaliteitsjournalistiek de democratie kunnen versterken. En ook de overheid kan een belangrijke rol spelen in het stimuleren van innovatie.”
Fundraising en crowdfunding zijn vaak gehoorde termen in verband met de financiering van onderzoeksjournalistiek. “Er hoeft niet noodzakelijk extra geld op tafel te komen”, zegt Frank De Graeve. “Veel journalisten brengen nu artikels waar niemand op zit te wachten: verhaaltjes en nieuwtjes waar het internet al vol mee staat. Daar moeten ze mee stoppen, want daar maak je als serieus nieuwskanaal het verschil niet mee. Daar kan je dan ook geen geld voor vragen. De journalisten die zo’n nutteloze artikels schrijven, kunnen beter omgeschoold worden om aan onderzoeksjournalistiek te doen. Op die manier worden ze veel nuttiger ingezet. Onderzoeksjournalistiek is – ondanks het cliché van de dappere, eenzame speurder – vaak een zaak van goede samenwerking en teamwork.”
Onderzoeksjournalistiek, dat betekent diepgravende journalistiek zonder te moeten denken aan korte deadlines. Yves Desmet, hoofdredacteur van De Morgen, pleitte in een opiniestuk op Villamedia.nl op 3 oktober 2012 voor ‘slow journalism’. In zijn boek ‘Media morgen’ vindt Jo Caudron dat deadlines bij internetpublicaties maar beter verdwijnen. Een afsluitmoment, een afgesloten editie met een publicatiedatum vindt hij iets voor print, maar niet voor web. “Is een artikel klaar? Dan komt het”, klinkt het. Met andere woorden: een artikel publiceer je dan pas op het moment dat de auteur het heeft afgewerkt, niet op een moment gedicteerd door het publicatiemoment.
“Wanneer is een artikel af?”, vraagt De Graeve zich af. “Journalistiek zonder deadlines bestaat enkel in een ideale wereld. Een artikel is ‘nooit af’. Vandaag wordt de deadline bepaald door de technologie. De deadline is wanneer er gedrukt moet worden of wanneer een televisie-uitzending op antenne gaat. In de toekomst zal de nieuwsconsument de deadline bepalen. Er ontstaan momenten waarop mensen nieuwe informatie nodig hebben, en die bepalen de deadline.”
De grootste trend waarmee de journalistiek te maken heeft, is de digitalisering. Vroeger lazen we het nieuws enkel in de krant, nu ook op een smartphone en op een computer. Maar hoe ver kan de technologie gaan? Op welke manier krijgen consumenten het nieuws in de toekomst voorgeschoteld?
Voorlezen
Google Glass, een bril waarmee je surft op het internet, heeft recent weer een technologische grens verlegd. En toch ziet Frank De Graeve nog erg veel mogelijkheden. “Ik heb natuurlijk geen glazen bol”, klinkt het, “maar wie weet wordt het nieuws op internet in de toekomst gewoon voorgelezen? De text-to-speechtechnologie wordt steeds beter. Vandaag is het al mogelijk om tekst om te zetten in een artificiële stem. Twintig jaar geleden lachten ze je uit als je zei dat we in 2013 films zouden kunnen bekijken op een mobiele telefoon. Tegenwoordig staan we eigenlijk al veel verder”
Misschien leest spraaktechnologie binnenkort het nieuws voor?
Frank De Graeve
In ‘Stop de persen’ zei NRC-hoofdredacteur Peter Vandermeersch dat krantenuitgevers de fout hebben gemaakt om van in het begin online gratis content aan te bieden. “Die fout hebben krantenuitgevers overal ter wereld gemaakt”, zegt De Graeve. “Ik denk dat de situatie onomkeerbaar is en dat mensen gewoon zijn geraakt aan hun gratis onlinenieuws. Niet iedereen vindt het normaal dat je per maand moet betalen voor nieuws, zoals je dat iedere maand doet voor je internetabonnement.”
Ook Ides Debruyne pleit voor gratis kwaliteitsnieuws, maar sluit niet uit dat ook in ons land meer en meer betaalmuren zullen worden opgetrokken. “De kans is groot dat kwaliteitsnieuws in de nabije toekomst achter een betaalmuur verdwijnt”, zegt hij. “Alle bedrijven zijn op zoek naar manieren om inkomsten te creëren. Vanuit democratisch oogpunt is gratis kwaliteitsnieuws een must, maar het is zeer de vraag of dat mogelijk blijft. Journalistiek is een publiek goed, net als bijvoorbeeld onderwijs. En ik denk dat we het erover eens zijn dat ook onderwijs gratis moet blijven.”
Zweetdieven
Heel wat nieuwsaanbieders gaan op zoek naar andere manieren om nieuws rendabel te brengen. De Amerikaanse nieuwswebsite The Huffington Post gebruikt het principe van aggregatie: nieuws van het internet verzamelen. “Zweetdieven”, noemde Peter Vandermeersch dat soort media in de reportage ‘Stop de persen’. “Als de traditionele kranten daardoor onderuitgaan, zakt de hele nieuwspiramide in elkaar.” Maar dat model heeft natuurlijk wel succes. Uiteraard worden in de Belgische media vandaag ook af en toe berichten overgenomen, maar volgens Frank De Graeve gebeurt dat op een kritische manier. Bij aggregatiemedia is dat volgens hem niet zo. “Ik zie daar niet veel toekomst in”, zegt hij. “Er is geen enkele toegevoegde waarde. Die markt zal zichzelf opeten. Tijd is voor mensen een kostbaar bezit. Je kunt hen echt niet meer boeien met een artikel dat ze ook al elders hebben gelezen.”
Conclusie: de journalistiek heeft nog erg veel te bieden in de toekomst, maar ze zal moeten inzetten op diepgang. Zo kan nieuws maken rendabel blijven.
Michaël Oosterlinck
De auteur
