Corruptie, het publieke geheim van de Hongaren?

Transparency International is een internationale organisatie die meer dan 100 nationale afdelingen heeft en de strijd aangaat met corruptie. We ontmoeten Miklós Ligeti in het gezellige Európa Kávéház, nabij Jászai Mari tér. Volgens hem worden de Hongaren bestuurd door een corrupte regering. “Heel wat corrupt gedrag wordt gelegaliseerd, dus is het moeilijk om aan te tonen wanneer bepaalde handelingen incorrect zijn. Corruptie is altijd sterk aanwezig geweest in Hongarije, maar het uitte zich anders door de jaren heen. Sinds Hongarije toetrad tot de Europese Unie, wordt er veel meer geld misbruikt. Zeker het geld dat ze krijgen van de EU.”

“Hongarije heeft een democratisch kiessysteem, iedereen kan en mag stemmen op wie hij wil. We leven hier gelukkig niet in Rusland,” lacht Miklós. Het probleem ligt vooral bij de financiering van de politieke campagnes. “De tweede keer dat Fidesz de verkiezingen won bijvoorbeeld, deden ze dat met een erg twijfelachtige campagne.” Daar wees ook de taxichauffeur ons op. Hij vertelde dat de publieke omroep, die gecontroleerd wordt door de staat, enkel de campagne van Fidesz mocht uitzenden en niet die van andere partijen. Zij konden enkel campagne voeren op de onbetaalbare commerciële zenders. Ook alle aanplakborden werden gereserveerd voor de verkiezingscampagne van Orbàn’s partij. Is dat wel democratisch? Volgens Miklós alvast niet: “Wanneer TI en andere organisaties Fidesz erop wezen dat hun campagne niet bepaald democratisch verliep, vond Orbàn dat we het land moesten verlaten. Hij is niet meteen de slimste eerste minister. Hij rolt liever met zijn spierballen, dan dat hij zijn hersenen gebruikt. Gelukkig is het niet Orbàn die beslist in de rechtbank, maar de Hongaarse rechters. Zij beslissen nog steeds neutraal.”

Het Corruption Research Center Boedapest (CRCB) werd opgericht in 2013, omdat er een groeiende nood was aan onderzoek naar corruptie in Hongarije. Miklós Hajdu werkt als researcher en is gepassioneerd door cijfers en methodologie. Al snel vertelt hij ons uitgebreid over hun recentste onderzoeken. Ook de werking van media in Hongarije wordt onder de loep genomen. Een groot probleem in de media begint al bij de advertenties. “De advertentiemarkt in Hongarije bestaat voor een groot deel uit overheidsadvertenties, in 2010 was dit meer dan 40 procent. Dit is een alarmerend cijfer, want de media kan hierdoor niet meer neutraal zijn. Enkele jaren geleden werd een groot corruptieschandaal gelekt over een kerncentrale. Plots stopte die kerncentrale met adverteren in alle media waar over het nieuws werd geschreven.”

Een greep uit het aanbod van Lőrinc Mészáros. Alle kranten zien er hetzelfde uit en hebben dezelfde inhoud.

“In 2010 vond een ander opvallend fenomeen plaats. Plots kregen rechts georiënteerde kranten veel meer overheidsadvertenties dan linkse kranten, terwijl het jaren omgekeerd was. Ook kranten die vroeger weinig invloed hadden zoals Magyar Hirlap, werden plots erg belangrijk in het Hongaarse medialandschap. Die verandering in het advertentielandschap kan je zien in de grafieken hieronder. Lőrinc Mészáros, een van Orbàns dichtste vrienden, bezit maar liefst 192 kranten. Gelukkig zijn er de laatste jaren ook enkele onafhankelijke nieuwssites ontstaan waar je wel op kunt vertrouwen,” vertelt Miklós.

“Het grootste probleem is dat de media bijna volledig in handen is van de overheid. Kleinere, onafhankelijke nieuwssites zijn wel vrij, maar worden vaak belemmerd in hun werk. Zo mogen de journalisten van het nieuwsportaal 444 niet binnen in het parlement, omdat ze volgens de regeringsleiders te grof en te agressief te werk gaan. Daarnaast moeten ze ook leven van crowdfunding, wat zeker in ons land niet eenvoudig is. In grote steden zoals Boedapest is het eenvoudig om verschillende bronnen te raadplegen, maar in de rurale gebieden ontvangen ze enkel publieke omroepen die volledig pro-regering zijn. Hierdoor ontvangen mensen slechts beperkte en vaak weinig kritische informatie. Daar komt ook nog eens bij dat het grootste deel van de bevolking op het platteland hun middelbare school niet heeft afgemaakt. De gemiddelde aanhanger van Fidesz gelooft gewoon wat ze zien en horen. Dit kan zeer negatieve gevolgen hebben. Neem nu de vluchtelingencrisis. Op de grootste radio- en televisiezenders werd enkel Orbàn zijn uitgesproken mening getoond, waardoor heel veel mensen op het platteland echt bezorgd werden over de situatie.”

Een ding is zeker, in alle grafieken die we tijdens het gesprek met Miklós voorgeschoteld krijgen is dezelfde negatieve trend merkbaar. Cijfers en grafieken die een negatief onderzoek aantonen stijgen de lucht in, waar de cijfers en grafieken die positieve resultaten tonen sterk dalen. Zo analyseerde het CRCB de nieuwst ingevoerde wetten uit de afgelopen jaren. “In 2012 werden meer dan 200 nieuwe wetten gestemd. Deze wetten zijn weinig tot niet gebaseerd op kwaliteitsvolle bronnen. Dat zegt heel veel over de kwaliteit en betrouwbaarheid van deze nieuwe wetten. Dat is een erg alarmerende vaststelling.”

Rechtsgezinde media ontvangen meer subsidies dan progressieve media.

Népszabadság was een van de belangrijkste oppositiekranten in Hongarije. De naam van de krant betekent ‘vrijheid van het volk’. In oktober 2016 werd de krant overgenomen door Lőrinc Mészáros, niet veel later werd de krant opgedoekt. Het is niet duidelijk waarom de krant ophield met bestaan. We vroegen aan elk van onze geïnterviewden waarom Népszabadság van de markt verdween, maar kregen nooit een eenduidig antwoord. De ene spreekt over een faillissement, de ander over een boycot van de regering omdat de krant Orbàn in een artikel in een negatief daglicht stelde. Ook in de internationale kranten vonden wij geen duidelijk antwoord. Hoogstwaarschijnlijk is dit een bewijs dat de berichtgeving van de Hongaarse media twijfelachtig is.

Om de Hongaarse bevolking meer bewust te maken van de corruptie in hun land, creëerde Sandor Lederer een database en later ook een app. De informatie in de database is gebaseerd op artikels uit kranten van de voorbije jaren. Als je rondloopt in de straten van Boedapest, kun je aan de hand van de kaart in de K-monitor app ontdekken waar zich eerder al corrupte praktijken hebben voorgedaan. “Het leek ons wel grappig om alle bekende gevallen van corruptie uit onze database op een kaart te zetten, net zoals een toeristengids.”

Sandor Lederer, K-Monitor

“Het doel was om iets positief op te starten voor de Hongaarse bevolking. Op dat moment, ongeveer tien jaar geleden, was er geen enkele organisatie die de strijd aanging met corruptie. Op basis van onze database kunnen de Hongaren voor zichzelf beslissen of ze bepaalde politici vertrouwen of niet. Tijdens verkiezingen kunnen ze zo ook beter geïnformeerd hun stem uitbrengen.”

“Elke dag kan je in de krant meerdere artikels vinden over het misbruik van overheidsgeld. Wanneer je weet waarop je moet letten, kan je zelfs als toerist zien dat de investeringen van de overheid niet altijd logisch zijn. Als je langs de Donau wandelt en je kijkt omhoog naar de burcht van Boeda, dan kan je zien dat er grote werken aan de gang zijn. Daar bouwen ze momenteel nieuwe kantoren voor de eerste minister en zijn kabinet. Is het normaal om in een arm land zo’n prestigieus project op te starten, waar de bevolking weinig tot niets aan heeft?”

Het is wel duidelijk dat Sandor niet te spreken is over de huidige gang van zaken. “Ik vind het een tragedie dat overheidsgeld zo verspild wordt. Het geld zou beter geïnvesteerd worden in onderwijs en gezondheidszorg. Daarnaast heeft het ook als gevolg dat ons land compleet gedemoraliseerd raakt. Hoe kan je verwachten van een leerkracht of een buschauffeur dat ze zich aan de regels houden, wanneer ze zien dat politici dat ook niet doen. De overheid steelt niet enkel geld van de bevolking, het zorgt er ook voor dat het volledige systeem dysfunctioneel wordt.”

Na enkele dagen in Boedapest rond te wandelen, hebben we het gevoel dat de Hongaren wel degelijk weten dat hun regering corrupt is. Toch lijkt het alsof de motivatie om er iets tegen te doen, ver te zoeken is. De verschillende geïnterviewden proberen dit te verklaren. Sandor van K-Monitor vergeleek de situatie met een blauwe plek: “In het begin merk je de hele tijd dat het er is, maar na een week of twee ben je eraan gewoon en vergeet je dat het er is.” De corruptie kwam er niet van de ene dag op de andere, anders zouden mensen wel op straat komen.

Volgens Miklós Ligeti van TI geloven de Hongaren niet dat er iets verandert kan worden aan de huidige situatie. In hun ogen zijn politici slechts een bende bekvechtende individuen. Vooral door het gebrek aan een alternatief is het moeilijk om Fidesz te stoppen. Momenteel is het kiezen tussen de pest en cholera, want zal een alternatief wel beter zijn dan Orbàn? “Persoonlijk denk ik dat Fidesz de regerende partij zal zijn tot 2026. Er is geen enkele andere partij of persoonlijkheid met voldoende draagkracht en charisma om Orbàn’s macht te doorbreken. Ik zie de situatie enkel veranderen als Orbàn of een ander belangrijk lid van Fidesz betrapt zou worden op een ernstige publieke fout,” zegt Miklós Ligeti.

Sandor vindt dat de Europese Unie Orbàn strenger moet aanpakken: “Het geeft een negatief signaal naar de Europese belastingbetaler, hun geld wordt gewoon verspild aan de politieke campagnes en prestigeprojecten van Orbàn. Terwijl het geld oorspronkelijk bedoeld was om ons land verder op te bouwen.”

De meeste Hongaren zijn zich bewust van de corrupte praktijken van de regering. Toch zijn de meningen verdeeld. Opvallend: Hongaren uit de hogere klasse doen de corruptie af als een alledaags fenomeen. “Ook in België is er corruptie. Je kan het eigenlijk daarmee vergelijken,” klinkt het. De middenklasse heeft hier toch net een iets andere mening over.

De meeste corruptie in Hongarije staat in verband met de financiering van het politieke systeem. De politieke klasse zorgt ervoor dat ze genoeg geld krijgt en dat ze aan de macht blijft, zelfs wanneer ze daar niet toe verkozen zijn, zoals de gasinstallateur. Eerste minister Orbàn wil de media controleren om zo aan de macht te blijven.

Het is niet simpel dus voor de Hongaren om iets te ondernemen tegen hun corrupte regering. Net zoals het een hele opgave was voor ons om Hongaren te vinden in de stad die voldoende Engels spraken om ons even te woord te staan. Na ons gesprek met de taxichauffeur en onze geïnterviewden, kunnen we voorzichtig concluderen dat de corruptie in Hongarije een publiek geheim is. Uiteraard moeten we ook in gedachten houden dat we in Boedapest enkel stedelingen hebben aangesproken, de meningen in de rurale gebieden zijn misschien nog volledig anders.