De heruitvinding van de landbouw

Vissen en planten kweken in de stad, het hele jaar door, in een hypermoderne boerderij: “Toen ik las over aquaponics wist ik dat ik mijn ding gevonden had.” Pascal De Bondt vindt de landbouw opnieuw uit. Dat doet hij samen met steun en expertise van Bart Kregersman. “We willen verticale boerderijen bouwen, van Singapore tot New York.”

Pascal De Bondt is politiek wetenschapper van opleiding. Maar dat verhinderde hem niet zich in te werken in zijn nieuwe ambitie. “Intussen heb ik veel bijgeleerd. Mijn zakenpartner Bart Kregerman is bio-ingenieur en hij heeft veel meer achtergrond. Voor zo’n project moet je je ego opzij kunnen zetten. We leggen onze kennis samen. Dat maakt ons perfect complementair.”

“Wij zijn geen boeren, maar onderzoekers”, zegt De Bondt. In 2015 startte hij met enkele kleinschalige onderzoekinstallaties. “Het basisidee was: ik wil kruiden telen in de stad op een hele efficiënte en ecologische manier. Op een dag las ik over aquaponics, waar vissen en planten samen gekweekt worden. Ik wist meteen dat ik daarmee verder moest gaan.” Na wat voorbereidend werk en nadat hij de nodige kennis had opgedaan, bouwde hij in 2016 een pilootinstallatie in een zeecontainer. Het innovatieve bedrijf Smart Farmers was geboren.

Wij zijn geen boeren, maar onderzoekersPascal De Bondt

Innovatie is vaak het gevolg van een conflict. De problemen met de landbouw zijn bekend. We worden er elk jaar opnieuw mee geconfronteerd in de media: ofwel is het te droog, of het is te nat, of het vriest te lang. De vraag naar woon- en bedrijfsgronden zorgt voor overdruk op onze ruimtelijke ordening. In ons land moeten we steeds zuiniger omspringen met grond. Landbouw brengt ook veel vervuiling met zich mee. Een deel daarvan komt in het grondwater terecht. Het is nog altijd niet duidelijk wat de invloed op onze gezondheid is van vele pesticiden. Landbouw vraagt ook veel transport. Vele landbouwproducten worden vervoerd door vrachtwagens, en die zorgen voor veel uitstoot. Aquaponics en verticale landbouw zouden een oplossing kunnen bieden voor die problemen.

Gerecycleerd stadswater

Verticale landbouw kan lokaal en op een kleine oppervlakte, verbruikt 95% minder water, kan het hele jaar door produceren, heeft geen pesticiden nodig en is niet afhankelijk van het weer. Dat klinkt veelbelovend, maar er is nog werk aan de winkel. De technologie staat nog niet op punt. Aan die landbouwtechnologie wordt onder meer gewerkt door Jan Pieters, professor aan Universiteit Gent: “De toenemende voedselnood, door de groeiende wereldbevolking en de beperkte ruimte die we hebben, zorgt ervoor dat de landbouw zich moet heruitvinden.”

Innovatieve bedrijven zoals Smart Farmers nemen in Vlaanderen het voortouw. Momenteel test De Bondt het gebruik van gerecycleerd stadswater in Gent. Dat water stroomt naar zijn omgebouwde zeecontainers en voedt er de planten, vissen en – jawel – garnalen. De Bondt deinst niet terug om zijn realisaties te tonen: “Je krijgt daar altijd iets van terug. Ik vind het ook prettig om de installatie te laten zien.”

Om planten te laten groeien, heb je licht nodig. Smart Farmers gebruikt daarvoor ledverlichting. Er is veel onderzoek te doen bij ledverlichting en aquacultuur, volgens De Bondt. “De teelt van vissen, algen en schaaldieren is een jonge wetenschap die nog een lange weg te gaan heeft”, zegt hij. “Bij planten weten we al dat we met een mix van rood en blauw licht de beste resultaten halen.”

Het bedrijf heeft ook water nodig. Smart Farmers heeft daar een innovatieve oplossing voor. “Door de schaarste en de kostprijs van water, kijken wij naar koppelingen met Aquafin (waterzuiveringsstation Gent, nvdr.). We willen effluent gebruiken, dat is gezuiverd afvalwater, in plaats van drinkwater.” Momenteel is hun installatie nog klein en gebruiken ze een combinatie van de twee.

Door de groeiende wereldbevolking en de beperkte ruimte zal de landbouw zich moeten heruitvindenProfessor Jan Pieters

De kweektechniek die het bedrijf toepast heet aquaponics: “Dat is een combinatieteelt van vissen en planten. Je creëert een ecosysteem waarbij vissen en planten gaan samenwerken. Mest van vissen wordt via een paar tussenstappen voeding voor planten. De planten nemen op wat de vissen kwijt willen. En zo kun je met een grote ecologische efficiëntie twee teelten doen.”

Altijd zomer

De Bondt zegt dat de kwaliteit van een landbouwproduct afhankelijk is van teeltomstandigheden: “De smaak van vruchten hangt sterk af van het weer. Daarom hebben tomaten meer smaak in de zomer dan buiten het seizoen. De smaak van tomaten verschilt zelfs van jaar tot jaar. Dat heeft te maken met de zon. Hoe meer zon, hoe beter suikers zich in de vrucht ontwikkelen.”

Smart Farmers heeft een grote controle over het voedsel dat ze kweken. Groter dan bij de traditionele landbouw. De Bondt creëert in zijn containers een omgeving die perfect is voor de planten die erin staan. “Het is hier altijd zomer”, zegt hij. De groeicondities zijn doorheen het jaar optimaal. Om die condities te bereiken maakt hij gebruik van de modernste technologie. “Dat is hier geen rocket science maar er zit wel wat science achter. Om zo optimaal mogelijk te telen heb je technologie en berekeningen nodig.” De temperatuur, vochtigheidsgraad en watertoevoer worden door gesofisticeerde software gestuurd.

Smart Farmers kweekt zijn planten in meerdere lagen. Zo wordt de ingenomen ruimte optimaal gebruikt. Bart Kregersman legt uit wat de voordelen zijn: “De conventionele landbouw werkt vooral in twee dimensies. Door schaarste in ruimte die we met alles en iedereen moeten delen, kun je beter in meerdere lagen aan landbouw doen. Je gebruikt één vierkante meter grond tot acht, negen of tien keer. Dat is eigenlijk de definitie van verticale landbouw. Verticale landbouw wordt nu vooral toegespitst op de kweek van planten. We zien ook meer en meer dat de vraag naar duurzame visteelt stijgt. Door die twee te koppelen, willen wij het verschil maken met andere bedrijven die aan verticale landbouw doen. Wij willen daar nog een stap verder in gaan door ook de koppeling te maken met waterzuiveringsinstallaties. Of andere installaties die een teveel hebben aan water, restwarmte, CO₂ en elektriciteit. Dat om het geheel nog duurzamer en kostenefficiënter te maken.”

Dit project vraagt science, maar geen rocket sciencePascal De Bondt

Niet alles kan voordeliger geteeld worden in het systeem van De Bondt. “De traditionele landbouw is ook aan het optimaliseren. Je kunt in ons systeem nog geen graan telen. Misschien binnen dertig jaar wel en dan worden graanschuren échte graanschuren. Daarmee bedoel ik dat er in tientallen lagen graan groeit, in een schuur. Dat is allemaal mogelijk, maar vandaag zijn het systemen die zinvol naast elkaar kunnen bestaan. Aardappelen, granen en kolen worden nu zo efficiënt gekweekt op het land dat het bijna onzinnig is om ze in containers te kweken”, zegt Kregersman. De traditionele landbouw moet zich volgens hem geen zorgen maken.

Scampi

Toch groeit de nood aan technologische vooruitgang. Het steeds lagere grondwaterpeil dwingt ons ook om voorzichtiger te zijn met ons waterverbruik. In Europa valt dat probleem volgens Kregersman nog mee. “Maar bijvoorbeeld in landen in het Midden-Oosten en in Zuid-Afrika, heeft droogte nog veel meer invloed dan hier. Duurzame landbouw is daar broodnodig. Onze manier van werken zorgt ervoor dat je op zulke plaatsen kunt voldoen aan de voedselnood, zonder het milieu en de omgeving zwaar te belasten.”

Wat de ondernemers tot nu toe vooral gekweekt hebben zijn kruiden, eetbare bloemen, tomaten, pepers en paprika’s. Zowel gewassen met veel bladgroen als gewassen met vruchten. De vissen die er rondzwemmen zijn tilapia’s. Ze hebben ook ervaring met forel en andere zoetwatervissen die eerder koud water verkiezen, zoals de meerval. Er zijn heel veel mogelijkheden. En niet te vergeten, garnalen. Zoetwatergarnalen.

De dure grijze garnalen kweken ze niet. Kregersman: “Er is een verschil tussen de grijze garnaal, die gewoon seizoensgebonden is, en de zoetwatergarnaal. Wij mikken op de reuze zoetwatergarnalen, een beetje de scampi. Anders dan grijze garnalen zijn die van ons gedomesticeerd. Voorlopig kunnen we niet opboksen tegen de import uit Azië. Garnalen die van daar komen blijven goedkoper. De kwekers in Azië moeten zich niet aan alle strenge Europese regels houden. Daardoor hebben ze een laag prijskaartje.”

“Het is niet onze ambitie om goedkoper te worden dan de import. We willen dat iedereen een faire prijs voor zijn product krijgt”, zegt De Bondt.

Pascal De Bondt laat graag zijn vissen zien. We staan in een van zijn containers en daarin staan drie grote kunststof bakken. In de eerste zwemmen vissen. “Dit zijn tilapia’s. Deze vissen worden automatisch gevoederd via voederautomaten. Omgevingsfactoren zoals opgeloste zuurstof, zuurtegraad en temperatuur worden allemaal gelogd en geregistreerd.”

De vissen worden niet verkocht. “Als onderzoekers doen we dat niet”, zegt De Bondt. “Maar iemand die deze vissen kweekt, kan ze aan restaurants, supermarkten, consumenten verkopen. Met het project dat we volgend jaar opstarten, spelen we in op mensen die geïnteresseerd zijn in een korte keten en lokale producten.” Volgens De Bondt kopen mensen dat soort producten graag: “In de rekken van supermarkten vind je nu al producten die lokaal geproduceerd zijn. Dat is mooi, want zo verdient de kleine boer ook zijn boterham.”

In de containers staan onder meer pepers, rucolakers (vergelijkbaar met de meer bekende tuinkers), viooltjes en zelfs kleine bananenplanten. “De productie van bananen is momenteel nog niet kostenefficiënt. Wij demonstreren hier wel dat het mogelijk is om ze in Vlaanderen te kweken.”

Singapore en New York

Investeringen vinden voor een nieuw project in een nieuwe sector is niet gemakkelijk. “Er is niemand die je geld cadeau geeft”, zegt De Bondt. “Alleen op basis van een goed plan kun je geld vinden. Je kijkt afhankelijk van je sector wie daartoe bereid is. Niet iedereen wil in elke sector investeren. Er zijn mensen die zeggen dat je niet in horeca of landbouw mag investeren omdat daar veel faillissementen zijn.”

Als je kijkt naar de voorbije zomers, voel je dat je er met de conventionele landbouw alleen niet gaat komenBart Kregersman

Kregersman is hoopvol: “Je voelt dat meer en meer bedrijven, banken, investeerders echt geloven in duurzame projecten. Maar het blijft moeilijk. Niet alleen je businessplan moet goed zijn. Je ziet ook dat er meer gekeken wordt naar de sociale impact en het milieu. We zien dat er interesse is in dergelijke projecten. In Vlaanderen denkt iedereen dat we gespaard blijven van watertekorten en dat onze voedselproductie niet echt onder druk komt. Maar als je kijkt naar deze zomer en de zomer daarvoor, begin je te voelen dat je er met de conventionele landbouw alleen niet gaat komen.”

De ondernemers hopen op succes met hun project. Hun eerste doel is Vlaanderen veroveren. Daar stoppen de ambities echter niet: “We willen internationaal gaan”, zegt Kregersman. “We willen naar steden als Singapore en New York, waar je echt die stadslandbouw nodig hebt. Daar heb je die korte keten van lokaal geproduceerd voedsel nodig die super efficiënt is, zodat de opbrengst per vierkante meter veel groter is.”

Urban Smart Farm plant in 2019 een complex van 2000 m² te zetten in Gent. De hypermoderne boerderij zal naast het waterzuiveringsstation van Aquafin staan. “Bij die boerderij kunnen we mensen meenemen in hun eigen voedselproductie. Het wordt een coöperatie, dus mensen in de stad gaan heel betrokken zijn. Daarnaast kunnen we met het project aantonen dat ons idee werkt”, zegt De Bondt.