Het Duitse alternatief

In 2013 en 2014 werd de partij door onder andere Kai Arzheimer, dokter en universiteitsprofessor bij Mainz, nog niet als populistische partij gezien, maar dat veranderde na de wijziging van het partijprogramma. In zijn paper: ‘De AFD: eindelijk een succesvolle rechtse populistische eurosceptische partij voor Duitsland?‘ schrijft professor Arzheimer dat de partij wel eurosceptisch was, maar zeker niet in dezelfde mate als de toenmalige rechtse partijen van andere landen. Hij beschreef AFD als een partij die niet populistisch noch nationalistisch was. Ondertussen heeft de partij zich geheroriënteerd. Volgens Simon Franzmann, assistent-professor in politieke wetenschappen in Düsseldorf, ontstond AFD meer uit het centrum, maar heeft de partij zich steeds verder geradicaliseerd en kan ze nu zonder gewetenswroegingen over dezelfde kam als haar Europese populistische zusjes gescheerd worden.

Vlak na de val van het fascistische regime van Adolf Hitler schuwden de meeste Duitsers rechtse politieke partijen. Als een rechtse partij opkwam en erin slaagde om in het parlement te zetelen werd die partij al vlug vergeleken met Hitlers NSDAP.

Volgens Gottfried Ohnmacht-Neugebauer, voorzitter van de international office in de Hochschule der Medien, waren de acht zetels die de AFD vorig jaar bij de Landtagsverkiezingen haalde, het piekmoment van hun tot nu toe relatief korte bestaan. “Bij de vorige peilingen in voorbereiding op de federale verkiezingen was het aantal stemmen al tot acht procent gedaald.” Gottfried verwijst naar Die Republikaner die in de jaren ‘90 na tweemaal verkozen te worden in Baden-Württemberg al snel verdwenen. “Hopelijk gebeurt dat ook met de AFD.”

De AFD is echter niet de meest rechtse partij waar Duitsers op kunnen stemmen. Op het politieke spectrum blijft de meest rechtse stek voor de NPD gereserveerd. “Maar dat is een neo-nazi partij die heel traditioneel is”, zegt professor Bernhagen. “De NPD ontstond in 1960 en voor vanzelfsprekende redenen was binnen Duitsland op dat moment weinig steun voor een partij die zo rechts ingesteld was. Tussen 1980 en 1990 kwamen nog enkele populistische partijen op die meer lijken op wat de AFD vandaag inhoudt, zoals Die Republikaner en de DVU (Deutsche Volksunion). Maar hun succes was beperkt tot twee opeenvolgende verkiezingstermijnen vooraleer ze verdwenen.”

Een ander extreemrechts fenomeen in Duitsland is de anti-islambeweging Pegida (Patriotische Europaër gegen die Islamisierung des Abendlandes). De beweging trok in oktober 2014 voor de eerste keer de straten op om te protesteren tegen wat zij de Islamisering van het Westen noemen. Hun protest trok de aandacht, maar slechts een handvol mensen schaarden zich achter de beweging en haar ideeën. Amper een paar maanden later, op 8 december 2014, liepen 10.000 mensen mee.

De immigratiewetgeving die AFD wil invoeren is geen uniek idee binnen Europa. Joachim Kuhs vergelijkt Duitsland met een magneet. “Wij trekken immigranten en vluchtelingen aan omdat wij een mooi en rijk land zijn. Mensen denken dat door hier naar toe te trekken al hun problemen opgelost zullen worden. We moeten die magneet uitschakelen. Bondskanselier Angela Merkel (CDU) moet immigranten duidelijk maken dat het geld hier in Duitsland niet op hen ligt te wachten. Ze leven van onze sociale zekerheid. Als dat blijft duren, zullen die subsidies onze geldvoorraad uitputten.”

Professor Patrick Bernhagen gaat niet volledig akkoord met deze stelling, maar vindt wel dat er een kern van waarheid achter schuilt. “Duitsland is een rijk land met, onder andere, een betere sociale zekerheid dan bijvoorbeeld Griekenland. Maar om daarom de deuren te sluiten voor vluchtelingen is een heel andere zaak.”

Net zoals vele andere Europese landen vangt Duitsland vluchtelingen uit het Midden-Oosten op. Joachim Kuhs volgt zijn partij AFD in de redenering dat deze instroom moet stoppen. Hij is van mening dat bondskanselier Angela Merkel een grote fout heeft begaan toen ze deze vluchtelingen bij het begin van de crisis in Duitsland uitnodigde: “Ze werden uitgenodigd, maar daarom hadden ze nog niet het recht om te komen. Volgens de conventie van Génève heeft ons land de plicht oorlogsvluchtelingen onder te brengen, maar dat is maar tijdelijk. Die mensen mogen eigenlijk niet blijven, maar doen het wel.”

Als oplossing verwijst Joachim naar het Canadese puntensysteem van migratie, waar een gezin of een persoon aan een aantal voorwaarden moet voldoen vooraleer hij of zij het land binnen mag. “Enkel wanneer een persoon genoeg scoort op vlak van educatie, taal en familie, mag hij of zij het land binnen.”

Europa was vroeger voor velen zo vast en betrouwbaar als een boei in stromend water, maar nu beginnen steeds meer mensen te twijfelen aan het systeem. De Brexit zorgde voor veel twijfels. Verschillende extreme partijen in het buitenland spelen in op die onzekerheden door hun landgenoten tot misplaatst patriottisme op te roepen. AFD zelf heeft Europa ook niet hoog in zijn vaandel staan, maar houdt er een aparte mening aan over.

“Het Europa van vandaag wordt te veel geleid vanuit Brussel. Wij zijn niet tevreden met het pseudo-Europa dat is ontstaan en we willen terug naar het oude Europa. De landen in het oosten van Europa horen daar eigenlijk niet bij. Zij delen de geschiedenis niet die ons vormde tot wat wij nu zijn. Ons gemeenschappelijk erfgoed is aan het verdwijnen door financiële ingesteldheden zoals een algemene markt. Hierdoor verliezen wij onze cultuur en identiteit, twee kenmerken die in het oude Europa wel sterk aanwezig waren.”

Professor Bernhagen gaat hier in kleine mate mee akkoord. “Sinds het verdrag van Lissabon in 2009 is de macht van het Europees Parlement duidelijk omhoog gegaan en hoewel niemand de Raad, waar de deelstaten in heersen, macht heeft ontnomen, vond er toch een kleine verschuiving plaats. De zekere autonomie van die verantwoordelijkheid wordt nu simpelweg gedeeld. Het moet wel gezegd worden dat niets kan veranderen binnen de EU zonder de toestemming van de Raad die elk punt in meerderheid moet goedkeuren.”

AFD wil een Europa dat instaat voor zijn vaderland, geleid door lokale en patriottische naties. Als alle Europese macht bij Brussel en Straatsburg blijft liggen, zullen volgens Joachim Kuhs de lokale regeringen stilaan vervagen en uiteindelijk verdwijnen. Daarom is hij onder andere ook tegen de Europese munt.

Pforzheim is een van de twee steden waar de AfD-partij erg succesvol is. De stad ligt in het zuidwesten van Duitsland, tussen het groen van het Zwarte Woud. Na de val van het Ijzeren Gordijn in 1989 verhuisden verschillende Russische families naar het gebied. “Dat zorgt voor een conservatief leefklimaat”, stelt Gottfried Ohnmacht-Neugebauer. Openlijk over politiek spreken in de Pforzheimse straten blijkt moeilijk. De teruggetrokken en afwijzende houding van voorbijgangers lijkt de uitspraak van Ohnmacht-Neugebauer te ondersteunen. Op de vraag of vluchtelingen welkom zijn in Duitsland klinkt vaak het volgende antwoord: “Ons land wordt overspoeld door vluchtelingen, die hier asiel komen aanvragen. Het wordt tijd dat we de grenzen sluiten. Te veel is te veel”, meent Markus Känf, geboren en getogen in Pforzheim. Zijn medereiziger Jürgen deelt zijn mening: “We moeten ook de gevolgen in het achterhoofd houden, bijvoorbeeld op het vlak van veiligheid. Deze crisis is bovendien geen probleem dat enkel Duitsland treft. Het is een werelds probleem dat op een hoger niveau aangepakt moet worden.”

Iets hoger ligt Mannheim, de derde grootste stad in de regio Baden-Württenberg. Ook daar scoorde de AfD erg goed bij de Landtagsverkiezingen. Volgens Kuhs komt dat door de hoge werkloosheidscijfers in het noordelijke deel van het gebied: “Het betreft een sociale kwestie. De werkloze arbeiders lijken te hopen dat wij hen terug op de been kunnen helpen.”

Binnen Baden-Würrtemberg was vroeger de CDU altijd de grootste partij, maar zowel Joachim Kuhs als Patrick Bernhagen gaan akkoord dat de partij zich meer naar links begint te oriënteren. Dat kan de reden zijn voor de verminderde populariteit van de centrumpartij, niet alleen binnen Baden-Württemberg, maar over heel het land. Zowel de Groenen als de AFD wint aan stemmen, alhoewel die laatste zijn piekmoment voorbij lijkt te zijn. Patrick Bernhagen speculeert dat dat het gevolg is van de vluchtelingencrisis, die geen echte shock meer is. Daarbovenop is hij van mening dat het interne gevecht tussen centrumrechts en extreemrechts binnen de AFD niet kan blijven duren en ze snel een kant zullen moeten kiezen.