Sterke vrouwen in moeilijke wijken: feminisme in de Parijse banlieues

De buitenwijken rond Parijs hebben een slechte reputatie. De economisch achtergestelde banlieues zouden een broeihaard zijn van criminaliteit en geweld. Bovendien zouden vrouwen er onderdrukt worden door een nietsontziend mannelijk patriarchaat. Dat moest toch blijken uit een reportage van France 2 die begin dit jaar de wereldpers haalde. In een café in Sevran zouden geen vrouwen binnen mogen. Wij gingen ter plekke kijken en troffen een veel genuanceerdere werkelijkheid aan.

Café The Jockey Club in Sevran, een buitenwijk van Parijs, is een ongezellig café. De vloer bestaat uit verschillende types koude stenen, er is weinig decoratie en zelfs het aantal tafels is beperkt. Aan de muur tegenover de ingang hangt een groot televisiescherm waarop de paardenkoers speelt. Gokkende mannen zitten gespannen te kijken. Hun gebruikte gokpapiertjes liggen als confetti bezaaid over de vloer. Niets wijst erop dat dit onopvallende café enkele maanden geleden de wereldpers over de vloer had. De reden was een video waarop te zien was hoe twee vrouwen de toegang werd ontzegd. Algauw schreeuwde iedereen moord en brand over deze reportage. Voor de ene was het een onmiskenbaar teken van de islamisering van Frankrijk, voor de andere was het nog maar eens een bevestiging van de hopeloze situatie in de banlieues van Parijs. Wij besloten om te gaan kijken naar wat er echt aan de hand is.

We vertrekken met een arsenaal aan vooroordelen naar de Parijse getto’s. Door taferelen als die uit de film ‘La Haîne’ en waarschuwende vingers van grootouders, zijn we al opgelucht dat we een charmant huisje via AirBnB op de kop konden tikken. Een klein huisje met een gezellige tuin en een zeer vriendelijke eigenares, Marie José. Een kans uit de duizend? Niet helemaal: De hele wijk ziet zo uit. Elke bewoner heeft een tuintje en een huis dat er vrij goed verzorgd uitziet. Het contrast met hun wagens is enorm. In elke straat staan minstens twee auto’s met een kapotte ruit, een deuk in de carrosserie of een ingeslagen licht.

Sevran is verdeeld in twee delen. Ten noorden van de treinsporen bevinden de voorsteden van de banlieue zich, waar traditionele families wonen. Ten zuiden van de stad liggen de banlieues zoals we ze kennen uit films. Een betonnen jungle van grijze sociale woningblokken. De sfeer op straat is gemoedelijk. Mensen zijn vriendelijk en begroeten ons spontaan. Is de reputatie van de Parijse buitenwijken dan volledig verkeerd? In ons huurhuis merken we echter hoeveel veiligheidsmaatregelen Marie José neemt. We moeten drie sloten trotseren om binnen te kunnen en ook de achterdeur is twee keer beveiligd. Ook als ze thuis is…

Omdat we een huisje huren, moeten we ook zelf voor ons eten zorgen. De weg naar het dichtstbijzijnde winkeltje is aangenaam. We lopen een heel stuk langs een stille rivier, waar hier en daar groepjes mensen langs de waterkant uitrusten. Toch krijgen we afkeurende blikken als we met onze camera over straat lopen. Het gevoel is dubbel. De meeste situaties zijn helemaal niet bedreigend, maar af en toe voelen we ons als vrouw toch niet helemaal op ons gemak. We krijgen vooral intense en afkeurende blikken van mannen wanneer we met onze camera over straat lopen. De aandacht lijkt dus meer te wijten aan de aversie tegen de pers die veel inwoners van Sevran dankzij alle negatieve media-aandacht hebben, dan aan doorgedreven seksisme. Na anderhalve dag in Sevran beslissen we het café te bezoeken waar de video over gaat.

Pintjes tijdens de ramadan

Als journalist werken is niet makkelijk in deze omgeving. Wanneer we The Jockey Club bezoeken, stoppen we onze camera’s eerst diep weg, zodat we de situatie eerst rustig kunnen bekijken. Onze voorzichtigheid was misschien onnodig geweest. Bij het binnenkomen merken ze ons niet eens op. Drie jonge vrouwen met blote benen en blote armen en een jonge man die vier pintjes bestellen tijdens de ramadan. We zijn niet op onze plaats, maar de barman Amar geeft ons een verwelkomende blik. Een gezette man zit naast de tafel die we uitkiezen. Hij zegt niets, maar knikt ook beleefd als wij dat doen. We zijn inderdaad de enige vrouwen in het café, maar dat is ook niet helemaal opmerkelijk. We zijn het er alledrie over eens dat geen van ons hier iets zou komen drinken voor de gezelligheid. Dit is gewoon een café waar mannen onder elkaar hun interesses delen, zoals tearooms vol zitten met kletsende vrouwen.

Een jonge man komt binnen en kan een verbaasd lachje niet onderdrukken als hij de vrouwelijke aanwezigheid opmerkt. Hij geeft echter geen commentaar en laat ons verder babbelen en drinken. Er komt een koppel binnen om hun lotto ticket te controleren. Ze zijn nog geen minuut binnen, maar niemand kijkt op van de vrouw die op haar gemak mee binnenkomt. Ze wacht niet buiten zoals je zou verwachten na de reportage. We bestellen een tweede pint terwijl we overleggen of we de barman zouden aanspreken. Voordat we hierheen kwamen, dachten we dat hij genoeg zou hebben van alle media-aandacht. Uiteindelijk vertellen we hem dat we zijn bar bezoeken naar aanleiding van de beruchte video.

Ondertussen gaan Lisa en Linde naar het toilet waar, in 2017, nog steeds een Frans toilet staat. Lisa merkt op dat de vraag niet is waarom vrouwen hier niet binnen mógen, maar waarom ze überhaupt binnen wíllen. Ondertussen is nog een vrouw binnengekomen om op een toestel te gokken dat al dicht is. Voordien had Amar een man geweigerd. Voor die vrouw doet hij echter wel open. Of hij dit doet omdat wij er zitten, is niet helemaal duidelijk. Alleszins lijkt de vrouw het vanzelfsprekend te vinden dat hij haar zou bedienen. We drinken onze tweede pint uit, klaar om te vertrekken, maar Amar snelt naar ons toe met een pint van het huis. Hij grijpt de kans om zelf over de reportage te beginnen.

“Het zijn leugens”, zegt hij allereerst. “Ik serveer alcohol tijdens de Ramadan. Zelf ben ik moslim, maar dat is mijn zaak. Ik heb twee succesvolle dochters. Eentje studeert voor advocaat. Ik ben helemaal niet tegen vrouwen. In die video hoor je een man praten nadat die twee vrouwen zijn nicht hebben aangevallen. Die grove taal hebben ze er natuurlijk uitgeknipt. Zo’n reportage geef je vorm zoals je wil, dat weet iedereen. Je kan je vragen stellen over de timing. France 2 heeft de reportage tijdens de verkiezingscampagne uitgezonden. Ik heb nu klacht ingediend. Als ik de onbewerkte tape te pakken kan krijgen, kan ik bewijzen dat die vrouwen zulke reacties hebben uitgelokt.”

Chloé Bonjean, PR-verantwoordelijke voor het Théatre de la Poudrerie, een theater dat stukken naar de bewoners van Sevran brengt om hen te doen nadenken over feministische thema’s, vertelt dat de bewoners van Sevran het beu zijn dat hun stad steeds negatief in de media komt. “De vrouwen die dat hebben gefilmd, hadden al ruzie met een groot deel van de bevolking hier. Ze waren gekend, dus de mensen in dat café waren sowieso al op hun hoede. Die journaliste van France 2 is hier niet eens geweest. Ze gaf haar camera aan de activisten en heeft er dan van gemaakt wat ze wilde.”

Evenwicht

We zijn er ons van bewust dat Amar er waarschijnlijk alles aan wilt doen om de slechte naam van zijn café te zuiveren, maar de situatie in de video is duidelijk uit zijn context getrokken. Dit wilt niet zeggen dat er op vlak van vrouwenrechten geen problemen zijn in de banlieues. “Het merendeel van de vrouwen hier heeft een koloniaal migratieverleden”, legt Sarah Oussekine uit. Zij is de oprichter van de feministische organisatie Voix d’Elles Rebelles. Drieëntwintig jaar lang streed ze tegen onrechtvaardigheid in de Parijse banlieues. “Als je dan in een land zoals Frankrijk geboren wordt, is het een constante strijd om als vrouw een evenwicht te vinden tussen de tradities van je familie en de vrijheid die we hier krijgen. Vaak beslist iemand anders over hun leven en gehoorzamen ze omdat ze liefde en bevestiging nodig hebben. Veel brengt hen dat echter niet op.”

Haar organisatie ving vrouwen op die om allerlei redenen van huis weggelopen waren. Sommigen vluchtten voor mishandeling, anderen probeerden op die manier een gedwongen huwelijk te ontlopen. Voix d’Elles gaf hen niet enkel onderdak, maar probeerde vrouwen ook te helpen om hun leven in eigen handen te nemen.

Waar Sarah rechtstreeks ingrijpt, doet Valérie Suner dit op een minder directe maar daarvoor niet minder belangrijke manier. Ze is de directrice van het Théâtre de la Poudrerie. Dit sociale-cultureel toneelgezelschap vertrekt steeds vanuit interviews die de auteurs doen met lokale bewoners, waarna zij een script schrijven. Omdat de inwoners van Sevran niet de neiging hebben om vaak naar het theater te gaan, brengen zij het toneelstuk naar de mensen. Dit doen ze letterlijk, door op te treden bij mensen thuis.

Valérie regisseert deze stukken, waarin de emancipatie van vrouwen een werderkerend thema zijn. “Ik denk niet dat het slim is om hard te provoceren,’ zegt ze. “Het is een evenwichtsoefening. Wij brengen stukken met personages waar het publiek zich hier mee kan identificeren, zodat we het dialoog kunnen openen. Bij de voorstellingen aan huis volgen altijd debatten die de geesten verruimd van zowel de artiesten als de toeschouwers, maar we zeggen nooit dat wij gelijk hebben en zij niet. Dan raak je de voeling met die mensen kwijt en haken ze af.”

Het is niet omdat ze zo voorzichtig te werk gaat, dat het niet werkt. “Een vrouw kwam mij onlangs vertellen dat haar echtgenoot en zij een goed gesprek hebben gehad over hun relatie. De aanleiding was een anekdote tijdens de voorstelling. Onze stukken zetten mensen aan het denken.”

Sonia Floire is een actrice die deelnam aan onder andere het stuk Modèles Réduit. We treffen haar in het kantoor van Théâtre de la Poudrerie waar zij net bezig is met het interviewen van personen voor hun volgende toneelstuk. “Ik zie al mijn rollen als feministisch”, lacht ze. “Via Modèle heb ik veel sterke vrouwen ontmoet. Dat waren soms heel moedige en zware getuigenissen van vrouwen. Ik sta ervan versteld hoe zij soms in het leven staan. Zij zijn de vrouwen van morgen.”

“Ik hoor mensen vaak zeggen dat achter elke man een vrouw staat. Ik heb de neiging te zeggen dat achter elke man een vrouw staat. Mijn man versterkt me en geeft me elke dag de mogelijkheid om te groeien. Dat gaat in twee richtingen. Wij zijn twee verschillende krachten die elkaar versterken en als je dat overal bereikt, dan zou de wereld er mooi uitzien. Vrouwen hebben de verantwoordelijkheid om autonoom te zijn.”

Daar is Sarah het mee eens. “Het is jouw leven en je hebt de verantwoordelijkheid te leven zoals jij het wil. Vrouwen zijn de pilaar van de maatschappij. Ik vind het hallucinant dat zij opkijken naar de politicus die niets doet voor zijn €5000 per maand”, meent Sarah. “Als een vrouw zich goed in haar vel voelt, als ze gelukkig is, komt dat iedereen ten goede. Het is heel vaak de vrouw die voor een zieke, een ouder of een gehandicapt familielid zorgt. Vrouwen kunnen ongelooflijke dingen doen als ze stoppen zichzelf te onderschatten.”

Nog steeds vertelt Sarah met veel passie over haar strijd tegen onrechtvaardigheid. Ze is van mening dat er nog veel werk aan de winkel is. Toch stopt haar organisatie met bestaan. “Ik verkoop alles”, zegt ze als ze ons uitnodigt in het appartement dat ze heeft omgebouwd tot een ontmoetingsplaats, een veilige haven voor vrouwen in nood. Omdat haar organisatie nooit politieke kleur heeft bekend, kreeg ze moeilijkheden om te blijven voortbestaan. “Ik moest altijd vechten om subsidies te krijgen van de politici die niet echt met de bevolking in zitten, terwijl andere feministische organisaties er wel in slagen om financieel comfortabel te zitten.

Ni Putes Ni Soumises doet het heel goed op dat vlak. De organisatie is opgericht door mensen van de Parti Socialiste (PS), dus ze is sowieso politiek gekleurd. Daarom krijgt ze zonder problemen subsidies van de staat.” Sarah gaat zelfs zo ver dat ze zegt dat Ni Putes Ni Soumises het echte probleem niet
aanpakt. “Hun communicatie is sterk en dat zorgt voor naamsbekendheid, maar ze doen niets om het probleem aan de wortels aan te pakken.”

De directrice van de organisatie, Stephanie Rameau, ziet het anders. “We ontkennen zeker niet dat Ni Putes Ni Soumises is opgericht door mensen die in de PS hebben gezeten, maar die waren politiek niet meer actief. Nadien zijn er nog mensen van ons in de politiek gegaan. Dat zou ons dan een andere kleur geven. Ook de subsidies waar Sarah over spreekt, bestaan niet meer. We draaien volledig op vrijwilligers. Ik ben nog niet zo lang directrice. Geef me een jaar de tijd om me te bewijzen en beoordeel me dan op mijn resultaten!”

Stigmatisatie

In een artikel van Le Monde staat dat de vrouwen van La Brigade des Mères na hun bezoek aan de Jockey club naar een ander café gingen waar ze wel een goed onthaal genoten. Daar zijn echter geen beelden van. Het weergeven van een eenzijdige werkelijkheid is helaas een bekend fenomeen wanneer het gaat over de banlieues. Wanneer je Sevran opzoekt, kom je vooral sensationele berichtgeving en analyses tegen die een uitzichtloos beeld schetsen. Dit departement kan het imago dat het sinds de rellen in 2005 kreeg maar niet van zich afschudden en door de grote hoeveelheid mensen die naar Syrië zijn vertrokken om voor IS te vechten, draagt het sinds kort ook de naam van het ‘Molenbeek van Parijs’.

De inwoners van Sevran zijn die stigmatisatie beu. Vorig jaar schreef Thoraya Amrani, een junior gemeenteraadslid van Sevran, nog een artikel met bijhorende petitie waarin ze opriep om de eenzijdige berichtgeving te stoppen. De stigmatisering van Sevran en de banlieue in het algemeen zou jongeren kansen op jobs ontzeggen en de ontwikkeling van de departementen tegengaan. “Voor de bewoners is dit een groot probleem”, zegt Chloé. “Het komt over alsof er in het algemeen geen initiatieven zijn om de situatie te verbeteren.

Volgens Sarah ligt het probleem dan ook niet bij een café waar vrouwen uit zichzelf niet willen komen. “Maar sensationele onderwerpen doen het natuurlijk beter in de media”, zegt ze. “Het gaat erom dat een politiek systeem zijn minderheden beschermt en kansen geeft. Als vrouwen zich hier onderdrukt voelen, dan ligt de verantwoordelijkheid dus bij de politiek om hen te helpen. Wanneer je geboren wordt met een migratieachtergrond krijg je hier ook enorm tegenstrijdige boodschappen. Politici zeggen dat je als Franse burger alles kan worden wat je wil, maar ze weerhouden je van het realiseren van jouw dromen. Niet alleen door jouw bevolkingsgroep te viseren, maar ook door de nodige middelen niet ter beschikking te stellen.”

Het tekort aan budget is een groot probleem in de banlieues van Parijs. Je ziet dat het gemeentebestuur haar best doet om alles mooi aan te kleden met pleintjes, parken en hier en daar een kunstwerk. Toch kan dit de aftakeling die je overal in de omgeving ziet niet helemaal verbergen. Iedereen onderstreept ook het tekort aan budget voor onderwijs en sociaal werkers. Ook dit ontneemt de kansen, zowel van mannen als vrouwen. Als gevolg blijven ze vaak vasthouden aan de traditionele rolpatronen die ze kennen, met negatieve gevolgen voor vrouwen als resultaat.

Macron, de oplossing?

De nieuwe Franse president Emmanuel Macron beloofde tijdens zijn campagne om de gelijkheid tussen man en vrouw te bevorderen. Onder andere door het voor vrouwen makkelijker te maken om professioneel en familiaal leven te bevorderen. Hij beloofde het zwangerschapsverlof te hervormen, ongelijke lonen aan te pakken, en pariteit te verplichten. Hij zei ook zwaar te zullen investeren in onderwijs in economisch achtergestelde buitenwijken. Is hij de messias voor vrouwen in de banlieues?

Sarah, die na jaren in het werkveld cynisch over de betrokkenheid van politici, gelooft er niet veel van. “Het enige krediet dat ik hem geef, is dat hij bij een oudere vrouw is. Dat toont dat hij misschien iets meer openstaat dan bijvoorbeeld Sarkozy. Het toont aan dat hij zijn vrouw als meer ziet dan een mooie auto om mee te pronken.”
“We hebben een president die geen voeling heeft met een groot deel van de bevolking. Hij zal wel enkele mensen representeren, maar het merendeel is niet tevreden”, zegt Sonia.

In Sevran zelf willen ze niet meer wachten tot oplossingen van bovenaf. Momenteel is het stadsbestuur, onder leiding van Thoraya Amrani, een charter rond gelijke rechten aan het opstellen. “Dit is gebaseerd op de Europese wetgeving, maar dan specifiek voor Sevran”, legt Chloé uit. “Dat is nodig omdat zoiets op Europees niveau veel te vaag is. De bewoners kunnen het dan op hun eigen manier invullen en het zal duidelijker zijn wat men van elkaar verwacht.” De inspiratie voor de inhoud van het charter vonden ze vorig jaar tijdens de eerste editie van ‘de Week van de Vrouw’ in Sevran. “Het begon met een dag en is uitgegroeid tot een week”, vertelt Valérie enthousiast. Ook haar theatergezelschap werkte actief mee, onder andere met een interactief toneelstuk. “Tijdens de vorige editie stonden overal plakkaten met post-its waar de mensen moesten antwoorden op de vraag wat gelijkheid tussen man en vrouw inthoudt.”

Initiatieven die de aandacht op vrouwenrechten vestigen, zijn nodig. Toch zullen ze waarschijnlijk pas een grondig effect hebben wanneer de economische en sociale situatie van de bewoners verandert. Wanneer je elke dag bezig bent met overleven, hou je vast aan wat vertrouwd voelt. “Veel vrouwen zeggen dat ze geen werk vinden door hun hoofddoek, maar ergens is dit een veilig antwoord voor hen”, zegt Sarah. “Binnen hun religieuze gemeenschap vinden ze aansluiting en het is makkelijker om afgewezen te worden op een religieus teken dan op je competenties.”

Hoopvol

Al bij al kijken de vrouwen optimistisch naar de toekomst van vrouwen binnen hun departement. “Ik heb een zoon en een dochter. Ik hoop dat zij in een wereld zullen leven waar het vanzelfsprekend is dat mannen en vrouwen gelijke rechten hebben”, zegt Valérie. “Zowel mannen als vrouwen moeten die weg afleggen. Veel vrouwen nemen nu nog een positie in die soms niet zo vanzelfsprekend is. Zelfs ik bevind me soms nog in situaties waarvan ik denk: dat kan eigenlijk niet. We moeten onszelf altijd bewust de vraag stellen of een bepaalde situatie wel kloppen. Belangrijk is dat we feminisme niet benaderen als iets onaangenaam. We willen juist dat het iets fijn is, zodat de mensen het omarmen. We gaan alleszins de goede richting uit.” Sonia deelt die mening. “Nu moeten we er nog over praten, maar ik hoop dat er ooit een wereld komt waarin het overbodig is om het onderscheid te maken, dat we dan alleen praten over ‘mens zijn’ en niet feminisme.”

“Ik ben ervan overtuigd dat we, als we allemaal onze visies bijstellen, heel wat kunnen bereiken”, gaat Sarah verder. “De vrouwen hier doen ongelooflijke dingen, maar ze onderschatten zichzelf enorm, die domme geiten”, lacht ze.