Het voetbalhooliganisme valt niet meer weg te denken uit de voetbalstadions. Na een stille periode is het weer aan een opmars bezig met talrijke incidenten over heel de wereld. Hoe komt dat nu eigenlijk en vanwaar komt het?
Het ontstaan van hooliganisme
Voetbalhooliganisme overschaduwt het voetbal al decennialang. Van straatgevechten tussen rivaliserende fans naar georganiseerde misdaad en subculturen. Het fenomeen veroorzaakt veel onrust en schade in de voetbalwereld. Maar hoe is hooliganisme ontstaan?
Het ontstaan
Hoewel er geen exacte datum of startsignaal is van hooliganisme, zijn er wel verschillende factoren die hebben bijgedragen tot de opkomst ervan. Voetbal was in de jaren ‘60 zeer populair bij de arbeidersklassen in Engeland. Veel mensen speelden voetbal en gingen kijken naar hun favoriete voetbalploegen zoals Chelsea en Liverpool. De fans die naar de wedstrijden gingen kijken, werden vaak geassocieerd als agressief en roekeloos. Voetbal was namelijk een uitlaatklep voor de mensen uit de arbeidersklassen die het moeilijk hadden.
Er heerste een grote economische crisis en arbeiders waren werkloos of hadden geen perspectief. De gefrustreerde fans ontmoetten elkaar in het stadion en de gemeenschappelijke frustraties uitten in geweld. Stadions werden een broeihaard van geweld en subculturen. De eerste echte subcultuur die in Engeland ontstond, waren de ‘skinheads’. In deze groep zaten er ruige kale mannen die de arbeiderscultuur wilden terugbrengen. Mannelijkheid en hardheid stonden voorop. Deze ideologie werd makkelijk verspreid in de kwetsbare stadions en ‘skinheads’ brachten geweld naar de stadions.
Toen clubs begonnen te investeren in beveiliging en strengere regels in het stadion als maatregel op de ‘skinheads’, nam het geweld enkel toe. Op dat moment ontstonden de eerste georganiseerde gevechten tussen rivaliserende clubs. Dat blijkt uit een wetenschappelijk artikel van Rawart Daphnée (2012).
De jaren ‘70 en ‘80
Het hooliganisme ontstond in Engeland en evolueerde er ook naar een grote subcultuur. De jaren ‘70 en ‘80 werden ook weleens de gouden jaren van het hooliganisme genoemd. Het werd georganiseerder en fans begonnen zich te identificeren met hun club. Ze wilden hun club beschermen en waren zeer territoriaal. Dit leidde tot het ontstaan van beruchte groepen zoals de ‘Chelsea Headhunters’ en de ‘Milwall Bushwackers’. Ze stonden er om bekend niet vies te zijn van een gevecht of confrontatie met de politie. Voetbalhooligan zijn was hip en deze groepen bestonden vaak uit jonge mannen uit arbeidersklassen die niet gehoord werden in de samenleving.
De populariteit en media-aandacht zorgde ervoor dat het hooliganisme zich over het Kanaal als een lopend vuurtje verspreidde. Door onder meer ook interlandwedstrijden had het hooliganisme West-Europa in de greep. Een eerste land waar het hooliganisme populair werd, was Nederland. In de jaren ‘70 ontstonden er bij onze noorderburen de eerste ‘sides’, ofwel delen van of een volledige tribune die werd ingepalmd door hooligans. Zo was Feyenoord Rotterdam een gekende ploeg met een zeer grote ‘hooligan base’.
In 1978 organiseerde Club Brugge zijn jaarlijkse ‘Brugse Metten’, een voorseizoenstornooi waarbij vier teams streden om ‘De Goedendag’, de trofee. Een gastploeg op deze editie was Feyenoord. Brugse fans hielden van de supporterscultuur en al snel ontstond de eerste Belgische hooligangroep. Hierna volgden Standard, Beerschot, Anderlecht en Antwerp. Het duurde daarna niet lang meer voordat de hooligancultuur zich over heel Europa verspreid had. De jaren ‘70 en ‘80 waren geen leuke tijden om als ‘gewone’ supporter naar wedstrijden te gaan.
Het Heizeldrama
De vele gevechten zorgden soms voor tragische incidenten. Het bekendste incident is het Heizeldrama in 1985. Op 29 mei speelden Juventus en Liverpool de finale van de UEFA Cup 1 in het huidige Koning Boudewijnstadion, de Heizel.
Huidige problematiek
De laatste jaren haalt het hooliganisme steeds vaker de nieuwskoppen. Dit seizoen alleen al is het aantal incidenten niet meer op één hand te tellen. Vuurpijlen die op het veld belanden, vechtpartijen in en buiten de stadions, of zelfs wedstrijden die afgelast worden omdat bepaalde supportersgroepen het té bont maken. In onze Belgische competitie is dat laatste geleden van 12 november. Toen werd de wedstrijd tussen Charleroi en KV Mechelen stilgelegd omdat de supporters van de thuisploeg tot driemaal toe vuurwerk op het veld gooiden. Hierdoor verloor Charleroi uiteindelijk de wedstrijd met een forfaitscore, wat hen op het einde van het seizoen duur kwam te staan: ze grepen net naast een ticket voor de Europe play-offs.
Bij onze noorderburen dateert het laatste zware incident van minder lang geleden. Op 5 april werd de wedstrijd tussen Ajax en Feyenoord gestaakt nadat een ‘supporter’ een aansteker tegen het hoofd van Ajax-speler Davy Klaassen had gegooid, wat resulteerde in een bloederige hoofdwonde. De scheidsrechter kon de veiligheid van zichzelf en de spelers op het veld niet garanderen en besloot daarom om iedereen naar binnen te sturen. Uiteindelijk werd de wedstrijd nog uitgespeeld, maar de protagonist van de avond bevond zich voor de zoveelste keer niet op het veld. De wrevel tussen de supporterskernen van Ajax en Feyenoord is ook de politie en de Nederlandse voetbalbond niet ontsnapt. Wanneer de twee ploegen tegen elkaar spelen, is het namelijk verboden dat er uitsupporters meereizen, om incidenten te vermijden. Zulke sancties komen vaak voor in voetbalgekke landen zoals Turkije of Griekenland, maar zijn zeldzaam doch steeds vaker nodig in West-Europa.
In landen zoals Servië, Polen en Albanië is het probleem nog een tikkeltje erger blijkt uit artikels van “In de Hekken”. Incidenten proberen te vermijden en sancties opleggen zijn daar al lang niet meer aan de orde. Supporterskernen van ploegen zoals Legia Warschau, Rode Ster Belgrado en Partizan Belgrado zijn over heel Europa berucht. Stadions die in vuur en vlam staan, illegaal vuurwerk dat op het veld wordt opgegooid en spelers die worden opgewacht bij hun eigen huis zijn items die daar maar al te vaak het nieuws halen.
Leef en laat leven?
Dat we in België nog niet in de situatie van Oost-Europa zitten, is dus een understatement. Hier zijn het slechts enkelingen die, vaak in een opwelling van emoties of onder invloed, de morele grens overschrijden, waar de meeste andere supporters zich wel kunnen gedragen. Dat het er in Oost-Europa zo erg aan toegaat is vaak ook de reden dat deze enkelingen zich niet gedragen. Met de opkomst van sociale media is het makkelijk om zulke zaken te normaliseren.
Jongeren in de ban van hooliganisme
Steeds meer jongeren zijn betrokken bij incidenten in stadions. Dat blijkt uit een onderzoek van de NOS. Deze explainervideo legt we uit hoe dat nu komt.
Voetbalincidenten worden grootschaliger
In vergelijking met het pre-coronaseizoen 2018-2019 zijn in 2021-2022 het aantal incidenten niet echt toegenomen maar vooral grootschaliger geworden. Dat blijkt uit cijfers van de FOD Binnenlandse Zaken. Ook dit seizoen ontsiert het voetbalhooliganisme vaak Europese competities met talrijke incidenten die harder worden bestraft.
In het seizoen 2021-2022 zijn er 1.587 pv’s gemeld aan de Voetbalcel. Dat is niet veel minder dan de 1.482 pv’s van het seizoen 2018-2019. Ook het aantal maanden stadionverboden is verhoogd. Zo zijn er vorig seizoen 22.000 maanden aan stadionverboden opgelegd en zijn de boetes verdubbeld naar 900.000 euro. Dat past perfect bij het actieplan “Samen voor veilig voetbal” van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden, de Pro League, KBVB en de FOD Binnenlandse zaken.
Het actieplan bestaat uit drie basisprincipes. Er moet een hogere pakkans zijn bij inbreuken, het sneller afdwingen en opvolgen van de sanctionering en een uniforme aanpak van de incidenten in alle stadions. De veiligheid moet dus naar omhoog in de stadions.
Als we kijken naar het huidige seizoen 2022-2023 dan heeft dat actieplan in de praktijk nog niet zoveel geholpen in de stadions zelf. Zo kan je het aantal grote incidenten niet meer op twee handen tellen. In het begin van het jaar waren er de rellen tussen Gent- en Clubhooligans, werd Standard-Anderlecht stilgelegd na wangedrag van de supporters van Anderlecht en zo kunnen er nog een tiental andere incidenten met pyrotechnisch materiaal of geweld worden opgenoemd. De boetes en aantal maanden stadionverboden worden dan wel opgetrokken, maar toch is het hooliganisme zo veelvuldig aanwezig.
Hoe kan je dan misschien alsnog het gedrag veranderen in het hoofd van de hooligans? Filip Boen, Sport- en bewegingspsycholoog van KU Leuven zegt in HLN dat er meteen gestraft moet worden. Zo moeten matchen meteen worden stilgelegd voor een aantal minuten om supporters te waarschuwen. Hij pleit ook voor puntenaftrek. Hierbij kan er een switch ontstaan in het hoofd van hooligans. Ze willen namelijk dat hun ploeg het goed doet. Als er dan puntenaftrek is doordat ze zelf iets gooien op het veld, doet hun ploeg het niet goed.
Bij onze Noorderburen passen ze dit al op een bepaalde manier toe. Bij het gooien van een bierbeker legt de scheidsrechter het spel stil. Als het nog eens gebeurt, wordt de match gestaakt. Desondanks deze maatregel merken ze bij het Auditteam Voetbal en Veiligheid van Nederland toch een stijging aan incidenten op uit hun rapport. Zo zagen ze in het eerste deel van het seizoen 2021-2022 een stijging van het aantal stadionverboden. 22% van de stadionverboden in 2021-2022 zijn voor het gooien van voorwerpen op het veld, terwijl dit de vorige seizoenen tussen 10% en 15% schommelde. Het geweld neemt ook toe van 6,2% naar 11,4% stadionverboden.
Uit de cijfers blijkt ook dat veel hooligans door de mazen van het net glippen met pyrotechnisch materiaal bijvoorbeeld. Van de vuurwerkincidenten die verantwoordelijk zijn voor problemen bij een match, zijn er maar 9% gestraft.
Voetbalhooligan: Een kijk in de wereld
Hoe is dat nu eigenlijk om voetbalhooligan te zijn? We interviewden diehard Club supporter Yentl Termont en een ultra die liever anoniem blijft. Beiden fan van dezelfde club maar toch trekken ze elk andere grenzen.
Conclusie
Het voetbalhooliganisme is zeker en vast een onderdeel van de hedendaagse voetbalcultuur; al sinds de jaren ’60 is het er een onderdeel van geweest. Hooliganisme ligt aan culturele, sociaaleconomische en politieke problemen. Het voetbal is een uitlaatklep voor mensen uit alle mogelijke lagen van de samenleving en zij zien de stadions als gemakkelijke slachtoffers. In een groep met samenhorigheid en groepsdruk is het makkelijker om mee te doen met de kudde. Hoe hoog de sancties en hoe grootschalig de controles ook moge zijn, voetbalhooligans zullen altijd een nieuwe manier vinden om hun gevoel en mening te uiten.
Auteurs: Tom Declerq en Tristan Vanneste
De auteur
